درک آزمایش‌ها و نتایج آزمایشگاهی آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)

آرتریت روماتوئید، نوعی بیماری مزمن خودایمنی است که در درجه‌ی اول، مفصل‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد ولی می‌تواند سایر بخش‌های بدن را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد. تشخیص و مدیریت روماتیسم مفصلی شامل ارزیابی آزمایشگاهی توسط یک روماتولوژیست و چندین آزمایش است که نیاز به نمونه‌ی خون دارد. نتیجه‌ی این آزمایش‌ها ممکن است به دو روش استفاده شود:

پزشکان از نتایج این آزمایش‌ها برای راهنمایی گزینه‌های درمان، برای هر بیمار استفاده می‌کنند. در نتیجه درک نتایج آزمایش خون برای کنترل و درمان رومایستم مفصلی می‌تواند به بیماران در کنترل بیماری کمک کند.

فاکتور روماتوئید اولین اتوآنتی‌بادی کشف‌شده در افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی است (اتوآنتی‌بادی‌ها در پاسخ به بافت‌های خودِ بدن ایجاد می‌شوند و از ویژگی‌های بیماری‌های خودایمنی مانند روماتیسم مفصلی هستند).

برخلاف نامش، فاکتور روماتوئید مختص آرتریت روماتوئید نیست و فاکتور‌های زیادی وجود دارند که نتایج آزمایشگاهی فاکتور روماتوئید را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. حدود ۲۰٪ از مبتلایان به آرتریت روماتوئید آزمایش غیر‌طبیعی فاکتور روماتوئید را نخواهند داشت. درحالی که ۵٪ از افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا نیستند، آزمایش غیر‌طبیعی فاکتور روماتوئید را خواهند داشت. نتایج منفی حاصل از آزمایش این بیماری را رد نمی‌کند و نتایج مثبت به معنی تشخیص قطعی بیماری نیست!

حد طبیعی فاکتور روماتوئید ۰ الی ۲۰ IU/ml است. فاکتور روماتوئید بیشتر از ۲۰ IU/ml برای تشخیص آرتریت روماتوئید کافی نیست زیرا ممکن است به دلایل دیگر سطح فاکتور روماتوئید افزایش یابد. برخی بیماری‌ها و پروسه‌های پزشکی که می‌توانند سطح فاکتور روماتوئید را بالا ببرند، شامل سایر بیماری‌های خودایمنی، عفونت‌های مزمن به‌خصوص، دیابت‌ها، اندوکاردیت باکتریایی، سرطان، پیری، واکسیناسیون و انتقال خون است. به یاد داشته باشید که اگر سطح فاکتور روماتوئید افزایش یابد اغلب، حتی اگر بیماری بهبود یابد، همین‌طور باقی خواهد ماند.

آزمایش دیگری که هنگام مشکوک شدن به آرتریت روماتوئید تجویز می‌شود، Anti CCP است. سطح طبیعی Anti CCP کمتر از ۲۰ واحد است. (در بیمارستان برای جراحی‌های خاص، آزمایش anti-CCP به صورت واحدی ارائه می‌شود.) برخی از آزمایشگاه‌ها با استفاده از روش‌های آزمایشی متفاوت، نتایج یکسانِ کمتر از ۲۰ EU/ml را گزارش می‌دهند. نتیجه‌ی بیشتر از ۲۰ EU/ml احتمال ابتلا به آرتریت روماتوئید را نشان می‌دهد. مانند فاکتور روماتوئید، برخی مردم با وجود آنتی‌بادی anti-CCP مثبت، به آرتریت روماتوئید مبتلا نخواهند بود ولی این آزمایش تا حدودی، بیشتر از آزمایش فاکتور روماتوئید، مختصِ آرتریت روماتوئید است. سطح بالای آنتی‌بادی anti-CCP به احتمال زیاد نشان‌دهنده‌ی آرتریت روماتوئید است. این آزمایش ۹۷٪ مختص آرتریت روماتوئید است. هنگامی که بیمار anti-CCP مثبت را نشان دهد، معمولاْ  anti-CCP بر خلاف بهبودی، همانطور مثبت باقی خواهد ماند.

حدود ۲۰٪ از بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید وابسته به سرم منفی (seronegative) هستند، به این معنی که فاکتور روماتوئید و نتایج آزمایشگاهی anti-CCP هر دو همچنان منفی باقی می‌مانند. در این موارد پزشک تشخیص را طبق آزمایش‌های فیزیکی و تصویر‌برداری انجام می‌دهد.

فاکتور روماتوئید و anti-CCP برای کنترل بیماری استفاده نمی‌شوند، زیرا هر دو آن‌ها حتی هنگام بهبود، مثبت باقی می‌مانند. هنگامی که تشخص آرتریت روماتوئید تأیید شد این آزمایش‌ها تکرار نمی‌شوند.

سرعت رسوب که به‌عنوان سرعت رسوب گلبول قرمز نیز شناخته می‌شود، اندازه‌گیری خام التهاب است. با اندازه‌گیری میزان گلبول‌های قرمز رسوب کرده در لوله‌ی آزمایش طی یک ساعت، محاسبه می‌شود. حد طبیعی با توجه به سن برای آقایان از ۰-۱۵ mm/hr تا ۰-۲۰ mm/hr ، و برای خانم‌ها ۰-۲۰ mm/hr تا ۰-۳۰ mm/hr است که در افراد بیشتر از ۵۰ سال بیشتر است. سرعت رسوب گلبول‌های قرمز مختص آرتریت روماتوئید نیست و عوامل زیادی هستند که می‌توانند نتیجه را تحت‌تأثیر قرار دهند مانند بررسی نادرست، عفونت و پیری در بیماران بیشتر از ۵۰ سال.

پروتئین واکنشی C یا C-reactive protein یک معیار التهاب بالینی دیگر است. اندازه‌ی طبیعی در بیشتر آزمایشگاه‌ها کمتر از ۱.۰ است. این آزمایش، می‌تواند توسط عواملی مانند چاقی و عفونت تحت‌تأثیر قرار بگیرد و مختص آرتریت روماتوئید نیست. هر دو سرعت رسوب گلبول‌های قرمز و پروتئین واکنشی C مختص اندازه‌گیری التهاب آرتریت روماتوئید نیستند. هر دو آزمایش‌ها برای بررسی فعالیت بیماری استفاده می‌شوند. هنگامی که سطح هر یک از این موارد بالا باشند، نشان‌دهنده‌ی فعالیت زیاد بیماری است (با فرض این که دلایل دیگری مانند عفونت برای بالا بردن نتیجه وجود نداشته باشد) پزشکان این آزمایش‌های منظم را برای کنترل بیماریِ فرد و بررسی چگونگی عملکرد داروها تجویز می‌کنند.

آزمایش شمارش کامل خون تعداد گلبول‌های قرمز و سفید خون را بررسی می‌کند. در زیر اندازه‌گیری‌های طبیعی در آزمایشگاه آورده شده است:

آزمایش شمارش کامل خون به پزشک در مورد عوارض جانبی درمان‌ها و پیامد‌های ثانویه آرتریت روماتوئید مانند کم‌خونی کمک می‌کند. اگر سطح هموگلوبین بیمار نشان‌دهنده‌ی ابتلا به کم‌خونی باشد، بیشتر به دنبال علت آن، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پانل متابولیک جامع برای کنترل عملکرد کلیه‌ها، کبد و بررسی این که آیا داروها به خوبی کار می‌کنند یا نیازمند تغییر هستند، استفاده می‌شود. پانل متابولیک جامع میزان سدیم، پتاسیم، کلرید، گلوکز، کراتین (معیار عملکرد کلیه)، آزمایش AST و ALT (نشانگر‌های عملکرد کبد) را اندازه می‌گیرد.

هر دو شمارش کامل خون و پانل متابولیک جامع برای کنترل فعالیت بیماری و همچنین عوارض جانبی و اثر‌بخشی بیماری استفاده می‌شود.

پزشک ممکن است به عنوان راهنما برای تجویز داروهای آرتریت روماتوئید و درمان نیاز به تست‌های آزمایشگاهی داشته باشد. تست‌های آزمایشگاهی اطلاعات مهمی را در تشخیص، مدیریت و درمان آرتریت روماتوئید ارائه می‌دهند. با آگاهی در مورد مقادیر عادی آزمایش‌ها، بیمار مبتلا به آرتریت روماتوئید، با پزشک بهتر ارتباط برقرار می‌کند و برخی اطلاعات در مورد تهیه و نظارت بر برنامه‌های درمانی که از آن‌ها استفاده می‌شود، به دست می‌آورند.